Achtergrond & Opinie:
Deel twee van de Cursus ‘Politiek Actief’ handelde over hoe de besluitvorming werkt binnen een gemeente, hoe je invloed uitoefent op de gemeente en wat de raadsinstrumenten zijn.
Na de pauze werd er in drie groepen gediscussieerd over een “willekeurig verzonnen raadsvoorstel.”
Tekst, Foto’s & Video: © Cees van der Boom
Adjunct griffier Arjan Erkens leidde het grootste deel van de avond ~ © Cees van der Boom
Barbara Kroon, adviseur raadscommunicatie leidde het slotdebat
De griffie van de gemeente Assen nodigde inwoners van Assen uit voor deze cursus met al insteek: Hoe werkt de lokale politiek écht? Hoe kun je als inwoner invloed uitoefenen op lokale besluiten? Wat kun jij doen?
De gemeenteraad en het werk van de raadsleden lijkt voor veel inwoners van Assen een ver-van-mijn-bed-show. Raadsvergaderingen klinken soms ingewikkeld, notulen zijn soms moeilijk leesbaar en de besluiten lijken soms traag.
In deze cursus ‘Politiek Actief’ neemt de griffie deze inwoners stap voor stap mee in de wereld van de gemeenteraad, het werk van de raadsleden en geeft hen inzage in ‘voor en achter de schermen’ van de lokale politiek.
Deze cursus is een initiatief van de griffie en zij organiseert deze cursus al sinds 2019. Het is vooral bedoeld om inwoners inzage te geven in wat de gemeenteraad doet én voor inwoners die mogelijk overwegen om zelf actief in de politiek te worden. De opzet is laagdrempelig, want deelnemers krijgen gedurende vier avonden uitleg over het werk en de taken van de gemeente en de raadsleden; ze ontmoeten de raadsleden tijdens ‘speeddates’ en wonen zelf een gemeenteraadsvergadering bij.
Ter herinnering: Taken van een volksvertegenwoordiger (getoond tijdens de eerste cursusdag) =>
Bron: Politiek Actief Griffie Assen 2025
‘Breaking News’
Vier willekeurige nieuwsberichten zorgden voor een discussie. De vraag was vooral gericht op wat moet je hiermee? Wat kun je hiermee? Moet je er überhaupt iets mee?
Zo ja: hoe dan?
Bron: Politiek Actief Griffie Assen 2025
De gereedschapskist van raadsleden
Een gemeenteraadslid staat vaak midden in de samenleving. Het is de volksvertegenwoordiger die luistert naar inwoners. Het is de volksvertegenwoordiger die het beleid van het college van burgemeester en wethouders controleert. Het is de volksvertegenwoordiger die samen met collega’s de lijnen van de toekomst van de gemeente uitzet.
Zó zou dat moeten zijn, maar dat gebeurt – helaas – niet in elke gemeente.
In Assen wel!
De gereedschapskist van raadsleden zit vol met formele en informele instrumenten, met procedures, rechten en gebruiken.
De kernrollen van de gemeenteraad
Elk instrument is gekoppeld aan de functies die de raad vervult.
Volksvertegenwoordigend: raadsleden vertegenwoordigen de inwoners van de gemeente. Dat betekent letterlijk signalen oppikken, gesprekken voeren in de wijk(en) en zorgen dat maatschappelijke thema’s een plek krijgen op de politieke agenda.
Kaderstellend: de raad bepaalt de hoofdlijnen van beleid. Grote keuzes over sociale voorzieningen, maatschappelijke thema’s, ruimtelijke plannen, financiën en duurzaamheid worden door de raad gemaakt.
Controlerend: de raad houdt toezicht op het college van B & W. Dat houdt in dat zij kritisch volgen of het beleid goed wordt uitgevoerd en of gelden rechtmatig en doelmatig worden besteed.
De formele instrumenten:
1: Het recht van initiatief
Raadsleden kunnen zelf voorstellen indienen voor nieuwe verordeningen of beleid. Het is een krachtig instrument omdat een raadslid of fractie niet afhankelijk hoeft te zijn van het college om iets op de agenda te zetten.
Zo’n voorstel kan over iets kleins gaan maar ook over grote(re) onderwerpen. Denk bijvoorbeeld aan het aanbrengen van meer afvalbakken in een wijk of een nieuwe woonvisie.
Het proces vereist vaak veel voorbereiding omdat het juridisch moet kloppen; de financiële gevolgen moeten duidelijk zijn én er moet politieke steun worden gezocht.
De griffie kan een groot deel van dat werk uitvoeren, al kan een raadslid zo’n voorstel zelf ook uitwerken. De griffie kijkt dan na afloop mee en toetst altijd op deze elementen, vóórdat een voorstel naar het college gaat.
2: Het amendement
Tijdens de behandeling van voorstellen van het college kan de raad besluiten om wijzigingen – met behulp van een amendement – aan te brengen.
Een amendement kan een detail aanpassen (bijvoorbeeld het bedrag verhogen van € 50.000 naar € 75.000). Het kan een fundamentele koerswijziging doorvoeren.
Nadat het voorstel is ingediend en besproken binnen de gemeenteraad kan het in stemming worden gebracht. Als het voorstel – het amendement – een meerderheid van de stemmen haalt, wordt de wijziging onderdeel van het besluit.
3: De motie
De motie is misschien wel een van de bekendste instrumenten. Dat is een uitspraak van de raad; vaak een oproep of een wens richting het college. Deze zijn niet juridisch bindend, maar hebben wel politiek gewicht.
Ze worden vaak gebruikt om een politiek signaal af te geven of om een discussie te kaderen of om een meerderheid te mobiliseren voor een onderwerp.
4: Het interpellatierecht
Mét steun van de raad kan een raadslid het college ter verantwoording roepen door gebruik te maken van het interpellatierecht.
Dat is een extra ingelaste, formele vragenronde waarin het college uitleg moet geven over een actueel onderwerp.
Dit recht wordt vaak ingezet bij controversiële kwesties of bij situaties waarin de raad vindt dat het college onvoldoende transparant is geweest. Het is wel een zwaar instrument, omdat het de normale gang van zaken doorbreekt.
5: Het vragenrecht
In tegenstelling tot het ‘zware’ instrument van het interpellatierecht is het vragenrecht laagdrempelig instrument dat raadsleden vaak gebruiken om snel informatie te krijgen.
Schriftelijke vragen moeten binnen een bepaalde tijd worden beantwoord, terwijl mondelinge vragen vaak aan bod komen in de rondvraag bij raadsvergaderingen. Allerlei soorten onderwerpen kunnen dan aan de orde komen.
6: Het enquêterecht
Een recht dat zelden wordt gebruikt. Het is een middel waarmee de raad zelf onderzoek kan doen naar het functioneren van het gemeentebestuur of de uitvoering van beleid.
Dit vraagt veel voorbereiding en kan ingrijpend zijn, omdat bestuurders en ambtenaren verplicht zijn om mee te werken. Het gebruik van dit recht kan leiden tot politieke consequenties. In sommige situaties tot het aftreden van wethouders.
Financiële instrumenten:
7: De begroting
De behandeling van de begroting is één van de belangrijkste momenten in het raadsjaar. De gemeenteraad stelt dab de financiële kaders vast voor het komende jaar.
Raadsleden kunnen tijdens dit debat amendementen en moties indienen om accenten te leggen. De begrotingsbehandeling is hét moment om politieke keuzes zichtbaar te maken: gaat er meer geld naar cultuur, of juist naar jeugdzorg? Wordt er geïnvesteerd in duurzaamheid, of ligt de focus op infrastructuur?
8: De jaarrekening
Naast de begroting heeft de raad de taak om de jaarrekening vast te stellen. Daarmee controleert de raad of het geld daadwerkelijk is besteed zoals afgesproken. Dit sluit direct aan bij de controlerende rol.
9: Het recht op informatie
Raadsleden hebben het recht op alle informatie die ze nodig hebben om hun werk te doen. Het college is verplicht om die informatie te verstrekken, tenzij er zwaarwegende redenen zijn om dat niet te doen (bijvoorbeeld privacy of staatsveiligheid).
Dit recht ondersteunt raadsleden bij hun financiële controle, maar ook bij beleidsmatige discussies.
Informele instrumenten
Naast de formele gereedschappen zijn er ook veel informele manieren waarop raadsleden invloed kunnen uitoefenen.
10: Werkbezoeken
Raadsleden gaan vaak op werkbezoek bij instellingen, bedrijven en bewonersgroepen. Dat helpt om informatie te krijgen uit de praktijk en om zo een beeld te krijgen wat er leeft.
11: Overleggen en netwerken
Veel invloed vindt plaats buiten de raadszaal. Dat vindt plaats in commissievergaderingen, fractieoverleggen of via gesprekken met wethouders en ambtenaren.
Door netwerken kunnen raadsleden onderwerpen op de agenda zetten of draagvlak organiseren.
12: Social media en communicatie
Niet meer weg te denken in deze tijd is communicatie via social media. Het is een belangrijk instrument geworden.
Raadsleden gebruiken Twitter, Facebook of Instagram om hun standpunten te delen, signalen van inwoners te ontvangen en politieke druk uit te oefenen.
13: Burgerparticipatie
Raadsleden kunnen actief inwoners betrekken bij beleidsvorming. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan het organiseren van inspraakavonden, digitale consultaties of het aanjagen van burgerinitiatieven.
Controlerende instrumenten:
14: De rekenkamer
De gemeenteraad beschikt vaak over een rekenkamer of rekenkamerfunctie. Die doet onafhankelijk onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid.
Raadsleden kunnen de rekenkamer verzoeken om een bepaald onderzoek op te pakken.
15: Het presidium en agendacommissie
Via het presidium of de agendacommissie bepalen raadsleden ook welke onderwerpen op de agenda komen en hoe de besluitvorming wordt ingericht. Dit is een subtiel maar belangrijk instrument.
16: Het indienen van een motie van wantrouwen
Als ultiem controlemiddel kan de raad een motie van wantrouwen aannemen tegen een wethouder of het hele college.
Dit is een zwaar politiek signaal en kan leiden tot het aftreden van bestuurders.
Raadsleden aanwezig
Jan Talens (Assen Centraal), Anita de Rijke (Leefbaar Assen), Jaap Geert Wildervanck (Leefbaar Assen) en Sytze Bakker (PvdA) waren de hele cursusavond aanwezig. Adinda Bornkamp (D66) was er ook, maar moest eerder weg (“het is campagnetijd”).
Jan Talens
Anita de Rijke
Jaap Geert Wildervanck
Sytze Bakker
“Willekeurig verzonnen raadsvoorstel” ter discussie
F I C T I E F !
Bron: Politiek Actief Griffie Assen 2025
Vlak voor de koffiepauze kregen de deelnemers dit raadsvoorstel onder ogen. Er werden drie groepen gevormd, waarbij in iedere groep raadsleden aanwezig waren én ook mensen van de griffie.
Tijdens de koffiepauze werd er druk gelezen en al gediscussieerd.
Pittige discussies
Al snel werd duidelijk dat dit fictieve raadsvoorstel een aanzienlijke hoeveelheid fouten bevatte.
In de plenaire terugkoppeling (zie ook de video) verwoordde een van de deelnemers het heel treffend, namelijk dat het raadsvoorstel een motie van treurnis verdiende …
Publicatie met video =>
© Cees van der Boom